دولت بحرین پس از یک سال با درخواست بی‌بی‌سی فارسی برای تهیه گزارش از این کشور موافقت کرد

دولت بحرین سرانجام پس از یک سال به تلویزیون فارسی بی بی سی اجازه داد که برای تهیه گزارش در هفته اول نوروز به آن کشور سفر کند. پیش از آن بارها تقاضای ما برای ورود به آن کشور رد شده بود. کسری ناجی به همراه یک فیلمبردار در آخرین روز سال گذشته وارد منامه شدند و من هم در روز عید به آنها پیوستم.

در روز اول ورودم با شیخ عبدالعزیز بن مبارک آل خلیفه، سخنگوی دولت بحرین و رییس رسانه های خارجی آن کشور، ملاقات کردم. از او در باره شرایط کاری برای تیم خبری ما پرسش کردم و او گفت هیچ محدودیتی وجود ندارد و تنها درخواستش این بود که در گزارش های ما نظرات دو طرف را منعکس کنیم. به او توضیح دادم که سیاست کلی بی‌بی‌سی حفظ بی طرفی و منعکس کردن نظرات مختلف در هر مناقشه است.

شیخ عبدالعزیز دولت ایران را متهم می کرد که آشکارا در امور داخلی بحرین دخالت می کند. ولی تاکید می کرد که دولت بحرین مصمم است تا در هر صورت اصلاحات گسترده ای را برای ایجاد آشتی ملی در کشور ایجاد کند.

در حالی که من با مقامات صحبت می کردم، کسری در خیابانهای شهر مشغول کار بود و با رهبران مخالفان و قربانیان نقض حقوق بشر گفتگو می کرد و به لندن گزارش می فرستاد.

در روز دوم حضور ما در بحرین به ما خبر دادند که در روستای شهرکان در حدود بیست کیلومتری جنوب غربی منامه مراسم روز سوم عزاداری برای جوانی برگزار می شود که بر اثر شلیک گاز اشک‌آور از سوی نیروهای امنیتی کشته شده بود. بلافاصله خودمان را به آنجا رساندیم و از نزدیک عمق نارضایی و خشم شیعیان بحرین علیه خانواده سلطنتی بحرین و به خصوص پادشاه آن کشور، شیخ حمد بن عیسی آل خلیفه، را حس کردیم.

بعد از برگزاری مراسم ترحیم در مسجد روستا جمعیت چند هزار نفری از زنان و مردان و افراد مسن و کودکان و در راس آنان روحانیون شیعه به طرف گورستان حرکت کردند. فریادهای خشمناک "یسقط حمد، یسقط حمد" (سرنگون باد حمد) فضا را پر کرده بود. دیوارهای خانه ها و دکان های روستا پر بود از شعار های علیه حکومت. جمعیت به گورستان رسید و دور قبر جوان کشته شده حلقه زدند و یک روحانی شروع کرد به مرثیه خوانی و من به یاد روزهای انقلاب ایران افتادم. شباهت ها باور نکردنی بود.

برای من بسیار جالب بود که ترسی در چهره تظاهر کنندگان نمی دیدم. آنها صورت های خود را نمی پوشاندند و در جلوی دوربین ما به راحتی ظاهر می‌شدند. در چند تظاهرات دیگر در روزهای بعد در نقاط دیگر کشور هم وضعیت همین گونه بود. ترس در دل مردم ناراضی بحرین فرو ریخته است و این خطر بزرگی برای دولت بحرین است.

مراسم ترحیم یکی از کشته‌شدگان تظاهرات

در پایان مراسم، نیروهای امنیتی با گاز اشک آور جمعیت را پراکنده کردند و اکثر مردم به خانه های خود بازگشتند ولی جوانانی را دیدم که با کوکتل مولوتف به مقابله با نیروهای امنیتی برخاستند اما تیراندازی صورت نگرفت.

بحرین کشور بسیار کوچکی است. جمعیت بومی آن حدود هفتصد هزار نفر است به اضافه حدود نیم میلیون کارگر خارجی. گفته می شود که حدود شصت و پنج درصد جمعیت بومی، شیعه است که حدود پانزده درصد آنان تبار ایرانی دارند. تولید نفت بحرین حدود دویست هزار بشکه در روز است که در مقایسه با تولید نفت عربستان سعودی و یا عراق و کویت ناچیز است. شکوفایی اقتصادی بحرین از زمان جنگ های داخلی لبنان در حدود سی سال پیش آغاز شد و در آن موقع شرکت های بزرگ مالی و بانک های غربی که در بیروت حضور داشتند برای امنیت بیشتر به بحرین منتقل شدند.

مردم بحرین در بین کشورهای خلیج فارس همیشه از آزادی های اجتماعی بیشتری برخوردار بوده اند. زنان بومی بحرین تنها زنانی در منطقه هستند که آزادی پوشش دارند و بسیاری از آنان بدون حجاب هستند. فروش مشروبات الکلی آزاد است و من در شب جمعه ای که در آنجا حضور داشتم متوجه شدم که بسیاری از مردم از کشورهای دیگر خلیج فارس و به خصوص از عربستان سعودی برای تفریحات به بحرین می آیند.

بعضی از روشنفکران بحرین و زنان تحصیلکرده شیعه که با سرکوب های حکومت فعلی هم مخالفند، نگران هستند که در صورت قدرت گرفتن گروه‌های شیعه ممکن است که آزادی‌های های اجتماعی در آن کشور محدود شود و حقوق زنان از میان برود. البته زنانی که در تظاهرات شرکت می کنند، همه بلا استثنا حجاب اسلامی دارند و من شنیدم که ممکن است بعضی از این زنان فقط در موقع تظاهرات حجاب بر سر کنند.

دولت بحرین از عمق نارضایی گسترده مردم این کشور آگاه است و می گوید که برنامه گسترده ای را برای اصلاحات آغاز کرده است. بعد از اتفاقات خونبار سال گذشته، پادشاه این کشور یک کمیسیون مستقل تحقیق به رهبری پروفسور شریف باسیونی که یک حقوقدان مصری-آمریکایی است تشکیل داد. این کمیسیون حدود چهار ماه پیش گزارش خود را منتشر کرد و شدیدا از دولت بحرین برای شکنجه زندانیان و کشتن تظاهرات کنندگان انتقاد کرد و توصیه هایی را برای بهبود وضعیت ارائه داد. این کمیسیون همچنین ادعای دولت بحرین در مورد دخالت ایران در امور داخلی آن کشور را رد کرد.

دولت بحرین توصیه های این کمیسیون را پذیرفت و یک کمیته ملی به رهبری علی صالح الصالح، رییس مجلس شورای آن کشور، برای اجرای آن تشکیل داد. این کمیته هفته گذشته در مراسم ویژه ای و با حضور رسانه ها، گزارش اجرای توصیه های کمیسیون باسیونی را به پادشاه کشور ارائه داد.

دولت بحرین می گوید که بسیاری از این توصیه ها را عملی کرده است و در اجرای اصلاحات جدی است. ولی مخالفان معتقدند که دولت تنها کارهای سطحی انجام می دهد و نظام سیاسی کشور تغییری نکرده است و اجحاف و تبعیض علیه شیعیان همچنان ادامه دارد.

آنچه که ما شاهد بودیم، این است که دولت بحرین نسبت به گذشته، وجود نیروهای مخالف را بیشتر تحمل می کند. در روز جمعه گذشته در ده نقطه بحرین تظاهرات همزمانی به دعوت ائتلافی از پنج گروه مخالف صورت گرفت. در یکی از این نقاط که ما حضور داشتیم حداقل پانزده هزار نفر شرکت داشتند و شمار کلی تظاهرات کنندگان احتمالا بیش از صد هزار نفر بوده است.

گوشه‌ای از تظاهرات بیش از صد هزار نفر از مخالفان در بحرین

دو هفته پیش از آن هم تظاهرات مشابهی صورت گرفته بود و مقامات دولتی از تعداد صدهزار نفر شرکت کننده و نیروهای مخالف از رقم دویست هزار صحبت می کردند. کسری ناجی توانست که این تظاهرات را به طور زنده برای بی بی سی فارسی و سرویس های دیگر بی بی سی گزارش دهد. این تظاهرات مجوز دولتی داشت و نیروهای امنیتی حضور نداشتند. اگر واقعا دویست هزار نفر در تظاهرات ضد دولتی شرکت کرده باشند معنایش این است که بیش از نیمی از جمعیت شیعه بحرین به خیابانها آمده بودند.

رهبران مخالف دولت و گروه های حقوق بشر تقریبا آزادانه فعالیت می کنند و ما با آنها ملاقات کردیم و مصاحبه های کسری با آنها از تلویزیون فارسی پخش شد. به نظر می رسد که دولت های آمریکا و بریتانیا فشار زیادی به دولت بحرین وارد می کنند تا با اجرای اصلاحات، ناراضیان را جلب کند. آمریکا در بحرین پایگاه نظامی دارد و به هیچوجه نمی خواهد که حکومت فعلی ساقط شود. البته کسانی در دولت بحرین با فشارهای غرب مخالفند. در موقع حضور ما در بحرین، یکی از فرماندهان ارشد ارتش آن کشور آمریکا را متهم کرد که در صدد سرنگونی دولت بحرین است.

این اظهارات نشان می دهد که در دولت بحرین جناح قدرتمندی وجود دارد که مخالف امتیاز دادن به مخالفان است. در بین مخالفان هم دو دستگی وجود دارد. عده ای معتقدند که نظام سلطنتی آن کشور باید سرنگون شود و یک حکومت اسلامی بر سر کار آید. ولی بخش مهمی از مخالفان بر این باورند که نظام سلطنتی حفظ شود ولی دولت کلیه توصیه های پروفسور باسیونی را اجرا کند و پارلمان واقعی در کشور تشکیل شود. آنها مشخصا خواهان برکناری نخست‌وزیر انتصابی فعلی و انتخاب نخست وزیر جدید از سوی پارلمان هستند.

پادشاه بحرین با مشکل بزرگی روبروست. بعضی معتقدند که او بین حفظ اتحاد خانواده آل خلیفه و حفظ اتحاد کشور گیر کرده است. نخست وزیر بحرین عموی پادشاه است که بیش از چهل سال است که این سمت را بر عهده دارد. برکناری او می تواند تبعات سختی برای پادشاه داشته باشد و ابقای او در مقامش هم حتی معتدل‌ترین مخالفان را هم خشمگین می کند.

تندروها در حکومت خواهان نزدیکی بیشتری با عربستان سعودی هستند. دولت بحرین در سال گذشته تنها به کمک نیروهای نظامی عربستان توانست مخالفان را سرکوب کند. بسیاری از طرفداران حکومت و به خصوص سنی های بحرین ملک عبدالله، پادشاه عربستان را منجی کشورشان‌شان میدانند. آنها معتقدند که باید اتحاد بیشتری بین دو کشور ایجاد شود. عکس های ملک عبدالله و پرچم های عربستان در بسیاری از مناطق طرفدار حکومت مشاهده می‌شود. یکی از دوستان ایرانی من در بحرین به شوخی می گفت ما می خواستیم بحرین استان چهاردهم ایران شود ولی حالا به استان چهاردهم عربستان تبدیل شده است.

آیت‌الله عیسی احمد قاسم

یکی از چهره های تعیین کننده در آینده بحرین آیت‌الله عیسی احمد قاسم است که از او به عنوان آیت‌الله خمینی بحرین اسم برده می شود. در روز جمعه برای دیدن او به مراسم نماز جمعه اش رفتیم. او بیش از هفت سال در حوزه علمیه قم تحصیل کرد و استاد اصلی او آیت‌الله کاظم حائری بود که از مراجع تقلید عراقی الاصل است که با مقتدی صدر از رهبران تندرو شیعه عراق روابط نزدیکی دارد. مقامات بحرینی آیت‌الله عیسی احمد قاسم را عامل جمهوری اسلامی در بحرین می دانند و به ما گفته بودند که در مسجدی که او نماز جمعه را اقامه می کند، عکس های آیت‌الله خامنه ای، رهبر ایران، نصب می شود. ولی در روزی که ما به دیدنش رفتیم اثری از عکس های رهبران ایران ندیدیم. آیت‌الله عیسی قاسم نسبت به این موضوع که به او اتهام نزدیکی با ایران می زنند، بسیار حساس است. او حتی حاضر نبود که با ما فارسی صحبت کند ولی روحانیون دیگری که از نزدیکان او بودند، به خوبی با ما فارسی حرف می زدند.

آیت الله عیسی احمد قاسم در خطبه های نماز جمعه خود حتی با حکومت بشار اسد مخالف کرد و اعلام کرد که مبارزه مردم سوریه و بحرین شبیه به هم است. از بعضی از نزدیکان او شنیدم که او چهره ای ملایم است و در تظاهراتی که شخصا شرکت می کند، با شعار سرنگونی پادشاه بحرین مخالف می کند.

وضعیت در بحرین خطیر است. کشتار مخالفان در سال گذشته بخش مهمی از جامعه را به مخالفت آشکار با نظام سلطنتی آن کشور کشاند. با آنکه عده ای از شیعیان در حکومت حضور دارند، ولی اکثریت پست های کلیدی در دست اقلیت سنی کشور و به خصوص در دست خانواده آل خلیفه است. وزیر نفت بحرین از جمله مقامات شیعه حکومت این کشور است.

مراسم نماز جمعه به امامت آیت الله عیسی احمد قاسم

فساد اقتصادی و زندگی بسیار مرفه اقلیتی کوچک، خشم مردم را برانگیخته است. با آنکه پادشاه کشور برای حفظ حکومت خود اصلاحاتی را آغاز کرده است ولی هنوز نتوانسته که اعتماد اکثریت مردم را جلب کند. بعضی از بحرینی ها احساس می کنند که قربانی رقابت های منطقه ای ایران و عربستان شده اند و نمی توانند سرنوشت خود را خودشان تعیین کنند.

آینده بحرین به این بستگی دارد که آیا حکومت موفق خواهد شد که با گسترش اصلاحات، اعتماد مردم و به خصوص شیعیان را جلب کند یا اینکه برای اصلاحات دیر شده و بحرین سرنوشتی نامعلوم خواهد داشت. آنچه مسلم است این است که بعید است عربستان اجازه دهد که در همسایگی آن و در یک کشور عربی، یک حکومت شیعه طرفدار جمهوری اسلامی تشکیل شود.